คำสมาสมีสนธิ

คำสมาสมีสนธิ

คำสมาสมีสนธิ    คือการสร้างคำใหม่    โดยการนำคำในภาษาบาลี   และภาษาสันสกฤต   ตั้งแต่  ๒ คำขึ้นไปมารวมกันแล้ว   ทำให้เกิดคำใหม่    มีความหมายใหม่   มีความหมายคงเดิม   มีความหมายเพี้ยนไป หรือมีความหมายอยู่คำหน้าคำเดียว   ลักษณะเดียวกับคำสมาส     แต่คำสมาสมีสนธิจะมีการกลมกลืนเสียงหรือมีการเชื่อมเสียง   โดยมีการเปลี่ยนแปลงสระและพยัญชนะในพยางค์สุดท้ายของคำแรก   และในพยางค์แรกของคำหลัง

มีหลักสังเกตดังนี้

สระสนธิ

๑. อะ , อา + อะ , อา     มีตัวสะกด   =   อะ  , อา เช่น

            วน+อันดร         วนันดร              พุทธ+อันดร                   พุทธันดร

            กต+อัญชลี         กตัญชลี             อัฎฐ+อังคิกมรรค            อัฏฐังคิกมรรค

            ทาน+อัธยาศัย     ทานนัธยาศัย      มหา+อัศจรรย์                 มหัศจรรย์

            ทีฆ+อัมพร         ทีฆัมพร             มหา+อรรณพ                 มหรรณพ

            สุร+อังค์            สุรางค์               เสน+อังค์                      เสนางค์

            อุตม+อังค์          อุตมางค์             สต+อังค์                        สตางค์

            มหา+อาตม        มหาตม               นิร+อันดร                     นิรันดร

๒. อะ , อา + อะ , อา  ไม่มีตัวสะกด  =       อา  เช่น

            เกษตร+อธิการ    เกษตราธิการ      นร+อธิบดี                     นราธิบดี

            วร+อาภรณ์        วราภรณ์            ศาสตร+อาจารย์              ศาสตราจารย์

            วันทนา+อาการ   วันทนาการ        ศึกษา+อธิการ                 ศึกษาธิการ

            ประชา+อภิบาล  ประชาภิบาล       ประชา+อากร                 ประชากร

            คงคา+อาลัย       คงคาลัย              ชล+อาศัย                      ชลาศัย

๓. อะ , อา + อิ ,อี  =  อิ ,  เอ    เช่น

            เทว+อินทร์        เทวินทร์             นร+อินทร์                     นรินทร์

            นร+อิศวร          นเรศวร             ราช+อินทร์                    ราชชินทร์

            มหา+อินทร์       มหินทร์              มหา+อิสี                       มเหสี

            มหา+อิทธิ         มหิทธิ                ธารา+อินทร์                   ธารินทร์

๔. อะ , อา + อี =  อี

            อุตร + อีสาน      อุตรีสาน             สัพพ+อีติ                       สัพพีติ

๕. อะ ,อา + อุ  =  อุ , อู , โอ , เอา     เช่น

            ภัณฑ+อุปกรณ์   ภัณฑุปกรณ์         พุทธ+อุบาท                   พุทโธบาท

            มัคค+อุเทศก์      มัคคุเทศก์            ราช+อุปโภค                  ราชูปโภค

            นย+อุบาย          นโยบาย              สาธารณ+อุปโภค            สาธารณูปโภค

            สุข+อุทัย            สุโขทัย              มหา+อุฬาร                    มโหฬาร

๖. อะ , อา + อู  =  อู  เช่น

            เอก+อูน                        เอกูน

๗. อะ, อา+เอ  = เอ   เช่น

            อน + เอก          เอนก                        ปัจจ+ เอกชน                 ปัจเจกชน

            อภิษิต+ เอกราช  อภิษิเตกราช

๘.  อะ อา + ไอ  =  ไอ   เช่น

            โภค+ ไอศวรรย์        โภไคศวรรย์      หา+ไอศูรย์                  มไหศูรย์

            มหา+ ไอศวรรย์         มไหศวรรย์       มหา+ไอยรา                   มไหยรา

๙. อะ , อา + โอ   = โอ     เช่น

            พุทธ+โอวาท         พุทโธวาท            วร+โอกาส                     วโรกาส

            สุทธ+โอทนะ        สุทโธทนะ           มหา+โอสถ                    มโหสถ

๑๐. อะ , อา + เอา      เช่น

            ปิย + เอารส                   ปิเยารส

๑๑. อิ , อี + อิ , อี  =   อิ , อี , เอ     เช่น

            มุนิ + อินทร์         มุนินทร์            อริ+อินทร์                      อินทร์

            กรี+อินทร์           กรินทร์             เทพี+อินทร์                    เทพินทร์

            นารี+อินทร์        นารินทร์            ไพรี+อินทร์                   ไพรินทร์

            นารี+อิศวร         นารีศวร             อัมพร+อินทร์                 อัมพรินทร์

๑๒. อิ , อี + สระอื่น ๆ ที่ไม่ใช่ อิ , อี  มีวิธีการทำ ๒  วิธี  คือ

ก.      ลบ อิ , อี  แล้วต่อกับสระหลัง  เช่น

ราชินี + อุปถัมภ์     ราชีนูปถัมภ์         ราชินี+โอวาท          ราชิโนวาท

หัตถี+อาจารย์         หัตถาจารย์           หัสดี+อาภรร์          หัสดาภรณ์

ศักดิ+อานุภาพ        ศักดานุภาพ         ฤทธิ+อานุภาพ        ฤทธานุภาพ

สิทธิ+อานุภาพ       สิทธานุภาพ         อิทธิ+อานุภาพ        อิทธานุภาพ

หัสดี+อลังการ        หัสดลังการ          มหิทธิ+อานุภาพ      มหิธานุภาพ

            ข. แปลงอิ, อี      เป็นตัว ย  แล้วต่อกับสระหลัง  ตามวิธีที่ ๑  เช่น

            ขันติ+อาคม        ขันตยาคม                มติ+อธิบาย          มตยาธิบาย , มัตยาธิบาย

            อธิ+อาตม          อธยาตม ,อัธยาตม       อธิ+อาศัย           อธยาศัย , อัธยาศัย

            นันทิ+อารมณ์    นันทยารมณ์              สันติ+อารักษ์       สันตยารักษ์

            อติ+อันต์           อตยันต์ , อัตยันต์        ปรติ+อุบัน         ปรัตยุบัน

หมายเหตุ  เมื่อแปลง อิ , อี เป็น  ย แล้ว  ถ้าพยัญชนะหน้า  ย  ซ้ำกันให้ตัดออก ๑  ตัว

            อัคคี+อาคาร         อัคยาคาร           สามัคคี+อาจารย์             สามัคยาจารย์

            อัคคี+โอภาส        อัคโยภาส         รัตติ+อานันท์                 รัตยานันท์

            วัลลี+อาภรณ์       วัลยาภรณ์

            เมื่อแปลง อิ , อี เป็น ย  แล้ว  พยัญชนะหน้า ย  เป็น   ต , ฏ    สามารถเปลี่ยน ตย , ฏย  ให้เป็น  จจ ได้

            ปฏิ+อมิตร         ปฎยมิตร            ปัจจามิตร

            ปฏิ+อุบัน           ปฎยุบัน             ปัจจุบัน

            ปฏิ+เอก            ปฎเยก               ปัจเจก

๑๓. อุ , อู + อุ , อู  =  อุ , อู   เช่น

            เหตุ+อุทัย          เหตุทัย             คุรุ+อุปกรณ์      คุรุปกรณ์

            สินธุ+อุปจาร     สินธูปจาร        วิญญู+อุปเทศ     วิญญูปเทศ

        อุ , อู + สระอื่น ท่ไม่ใช่  อุ , อู  ต้องแปลง อุ , อู เป็น  ว  แล้วตามด้วยสระของตัวหลัง

            พหุ+อาหาร       พหวาหาร                      คุรุ+อุปกรณ์        คุรโวปกรณ์

            ธนู+อาคม         ธนวาคม , ธันวาคม         ธาตุ+อากร           ธาตวากร

            จตุ+อังค์           จตุวางค์ , จัตวางค์            เหตุ+อเนกรรถ     เหตวาเนกรรถ   

พยัญชนะสนธิ

            คือการเชื่อมคำด้วยพยัญชนะ  คำมูลตัวหน้ามีท้ายคำเป็นพยัญชนะ  และคำมูลตัวหลังมีหน้าคำเป็นพยัญชนะ  สนธิเข้าด้วยกันโดยวิธี  อาเทโส  คือแปลงบ้าง   วิธีโลโป  คือลบทิ้งบ้าง   (อักขรวิธีการสร้างคำของบาลีและสันสกฤต)  เช่น  วิธี  อาเทโส    ส     เป็น สระโอ

            มนสส + รมย์                 มโนรมย์                        ความรื่นรมย์ใจ

            รหส+ฐาน                     รโหฐาน                        สถานที่ลี้ลับ

            มนส+ภาพ                     มโนภาพ                       ภาพที่เกิดทางใจ

            เตชส+ธาตุ                     เตโชธาตุ                        ธาตุไฟ

            ยสส+ธร                        ยโสธร                           ทรงไว้ซึ่งยศ

                        วิธีโลโป  คือลบพยัชนะบางตัว  เช่น

            นิรส+ภัย                       นิรภัย                            ไม่มีภัย

            นิรส+ทุกข์                     นิรทุกข์                          ไม่มีทุกข์

            พรหมส+ชาติ                 พรหมชาติ                     การเกิดแห่งพรหม

            ศุภมส+อัสดุ                   ศุภมัสสุ                         ขอความสุขจงเกิดมี

                                                                             เป็นต้น

นิคหิตสนธิ หรือ นฤคหิตสนธิ

            คือ การสนธิโดยคำมูลตัวหน้ามีนฤคหิต  แล้ว  แผลงนฤคหิตเป็นพยัญชนะ ตัวสุดท้ายของพยัญชนะวรรคนั้น ๆ ถ้าเป็นสระก็แปลงเป็นพยัญชนะตามที่กำหนด แล้วสนธิเข้ากับคำมูลคำหลัง

            วรรคกะ แผลงนฤคหิต  เป็น   ง

            ส°+กร              สังกร                ทำร่วม              
            ส°+เกต             สังเกต               ร่วมทำ

            ส°+ขยา             สัขยา                 การนับรวม       
                ส°+คม              สังคม                การคบหากัน

            วรรคจะ แผลงนฤคหิต  เป็น   ญ

ส°+จร               สัญจร                ไปร่วมกัน         
ส°+ญาน           สัญญาน             เครื่องหมาย

ส°+ญา              สัญญา               รู้ร่วมกัน           
 ส°+ชาติ            สัญชาติ             เกิดร่วม

ส°+ชัย              สัญชัย               ชนะพร้อม        
 ส°+จร               สัญจร                 การเดินไป
             วรรคฏะ แผลงนฤคหิต  เป็น   ณ

ส°+ฐาน           สัณฐาน             ขนาด,รูปร่าง
              วรรตตะ แผลงนฤคหิต  เป็น   น

ส°+เทศ             สนเทศ             
ส°+โตษ            สันโดษ          
 ส°+นิบาต         สันนิบาต

             วรรคปะ แผลงนฤคหิต  เป็น   ม

            ส°+ปทาน          สัมปทาน                                  
                ส°+ผัส              สัมผัส

            ส°+โภชน์         สัมโภชน์                                 
            ส°+มุติ              สมมุติ

            ส°+พุทธ           สัมพุทธ       
           ส°+ภาษณ์         สัมภาษณ์          

            ส°+พันธ์           สัมพันธ์         
            ส°+โพธิ            สัมโพธิ

            เศษวรรค แผลงนฤคหิต  เป็น   ง

            ส°+สาร             สังสาร , สงสาร                         
                ส°+โยค             สังโยค

            ส°+หรณ์           สังหรณ์                                    
                 ส°+วร               สังวร

            ส°+สนทนา       สังสนทนา

นิคหิต สนธิกับ สระ แปลงนิคหิต เป็น   ม   เช่น

สํ + อาทาน       สมาทาน              
สํ + อาคม          สมาคม     
สํ + โอสร         สโมสร    

 สํ + อาจารย์     สมาจารย์         
 สํ + อิทธิ            สมิทธิ          
สํ + อุทัย            สมุทัย

..................................................

หนังสืออ้างอิง

กำชัย  ทองหล่อ . หลักภาษาไทย .พิมพ์ครั้งที่ ๒ . กรุงเทพมหานคร , รวมสานส์ . ๒๕๓๗.

พรทิพย์   แฟงสุด . ภาษาไทย ม. ๓  .  กรุงเทพมหานคร, ฟิสิกส์เซ็นเตอร์ . ม.ป.ป.